عقیق: آیت الله بهجت(ره) در بیانی عرفانی و ژرف، نگاه به قرآن و خانه کعبه را معادل نگاه به امام زمان (عج) دانسته‌اند؛ به این معنا که هرگاه دلتنگی برای وجود مقدس امام عصر (عج) بر دل مؤمنان چیره می‌شود، می‌توانند با نگریستن به این مظاهر مقدس، پیوندی روحانی و مستقیم برقرار کنند. این سخن، نه تنها بیانگر اهمیتی معنوی است بلکه حاوی مفهومی عمیق در فلسفه دین، کلام و عرفان اسلامی است که قرآن و کعبه را به عنوان جلوه‌هایی از حضور امام زمان (عج) معرفی می‌کند.
در گفت‌وگو با محمدرضا عبادی، کارشناس حوزه دینی و فرهنگی، با تکیه بر مبانی کلامی و فلسفی، چرایی و چگونگی این ارتباط معنوی را تشریح کرده و راهکارهای عملی مؤمنان برای تجربه این پیوند معنوی را واکاوی می‌کنیم.
نگاه به قرآن و کعبه؛پلی معنوی به سوی امام زمان (عج)
آیت‌الله بهجت (ره) به کسی که نسبت به امام زمان (عج) اظهار دلتنگی کرده بود، نکته‌ای فرموده بودند با این مضمون که «نگاه کردن به قرآن و خانه کعبه مانند نگاه کردن به امام زمان (عج) است.» این مطلب از چه منظر عرفانی و کلامی قابل تحلیل است؟
این فرمایش گرانبهای آیت الله بهجت(ره) یک نگاه عمیق عرفانی و کلامی را بیان می‌کند که بر اساس آن، قرآن و خانه کعبه نه تنها مظاهر بیرونی دین هستند، بلکه جلوه‌هایی از وجود مقدس امام زمان (عج) نیز به شمار می‌آیند.
از منظر عرفان اسلامی، هر چه که در عالم محسوسات به عنوان نمادی از حقیقت مطلق دیده می‌شود، نماینده یک حقیقت بالاتر و معنوی‌تر است. قرآن، به عنوان کلام الهی، تجسم حقایق الهی و جان امام زمان (عج) در بعد غیبی محسوب می‌شود. یعنی امام زمان (عج) به مثابه فرستاده خداوند، حامل اسرار و معارفی است که قرآن کریم هم آن رموز و معارف الهی را شامل است.
علاوه بر این، خانه کعبه هم از نظر معنوی محور وحدت و کانون توجه قلب‌های مؤمنان است و به نوعی محل تجلی حضور امام زمان (عج) در عالم ماده تلقی می‌شود. نگاه به کعبه و قرآن برای مؤمنان به منطله نگاه به اشیاء مادی نیست، بلکه ارتباط مستقیم با نور وجود مقدس امام زمان (عج) است. این نگاه از بعد فلسفی حامل پیام این است که امام زمان (عج) تنها یک شخص تاریخی یا مادی نیست، بلکه حقیقتی متعالی است که در مظاهر مقدس دین به شکل‌های محسوس جلوه‌گر شده است.
از نظر کلامی هم این سخن، مؤید آموزه‌های اصیل دینی است یعنی امام معصوم واسطه فیض الهی در عالم و مرجع تمام حقایق دین است و ارتباط با او ارتباط با دین و قرآن و معنویت اصیل است. به همین نگاه به قرآن و کعبه، به معنای نگاه به حقیقت متعالی امام زمان (عج) است.
قرآن و کعبه به عنوان مظاهر تجلی امام عصر (عج)
چگونه می‌توان این رابطه را در حوزه معرفت‌شناسی و فلسفه دین توضیح داد؟ آیا می‌توان گفت که قرآن و کعبه، مظاهر امام زمان (عج) هستند؟ مفهوم «مظاهر» در اینجا به چه معناست؟
قطعاً، این موضوع وارد حوزه پیچیده معرفت‌شناسی و فلسفه دین می‌شود که بسیار جذاب و در عین حال نیازمند دقت علمی است. وقتی می‌گوییم قرآن و خانه کعبه مظاهر امام زمان (عج) هستند، یعنی این دو از حیث وجودی و معنوی جلوه‌هایی از حقیقت والای آن حضرت محسوب می‌شوند.
در فلسفه دین «مظهر» به موجودی گفته می‌شود که جلوه‌ای از وجود بالاتر و کلی‌تری است. یعنی هر چه در عالم محسوس مشاهده می‌کنیم، نوعی انعکاس و تجلی از حقیقت مطلق و الهی دارد.
قرآن به عنوان کلام خداوند، حامل حقیقت مطلق است و امام زمان (عج) به عنوان حجت خدا و حامل ولایت، در واقع تجسمی از همان حقیقت الهی در بُعد انسانی است. به بیان دیگر، قرآن ظرفی برای فیض امام زمان است و نگاه کردن به قرآن، یعنی ارتباط برقرار کردن با آن حقیقتی که امام در آن تجلی پیدا کرده است.
کعبه هم که قبله مسلمانان است، نماد وحدت و نقطه کانونی ارتباط بندگان با خداست. به این جهت، به عنوان مظهر مکانی حضور معنوی امام زمان (عج) هم شناخته می‌شود، چون ایشان واسطه فیض الهی و هدایت امت است. به بیان فلسفی، امام زمان (عج) حقیقتی فرازمانی و فرامکانی است که در مظاهر مختلف دینی مانند قرآن و کعبه جلوه‌گر شده و نگاه به آنها، نوعی تجربه حضوری و مستقیم با آن حقیقت متعالی است.
بنابراین مظاهر یعنی وسایلی که از طریق آنها حقایق غیبی به حواس و ادراک ما منتقل می‌شود. این نکته بسیار ظریف و بنیادین است و نشان‌دهنده نقش ویژه امام زمان (عج) در دین و زندگی معنوی مؤمنان است.
تجلی یا حضور معنوی
از نظر تجربی، وقتی فردی دلش برای امام زمان (عج) تنگ می‌شود و به قرآن نگاه می‌کند، چگونه این ارتباط تحقق پیدا می‌کند؟ آیا این موضوع به معنای یک نوع «تجلی» یا «حضور معنوی» است؟
قطعاً این موضوع کاملاً به تجربه معنوی و ارتباط با حضور متعالی امام زمان (عج) مربوط می‌شود. وقتی فرد مؤمن دلش برای امام زمان (عج) تنگ می‌شود، به صورت طبیعی به دنبال راهی است تا این فاصله عاطفی و روحی را پر کند. نگاه به قرآن و خواندن آن، در این شرایط، نه تنها یک عمل دینی بلکه یک پل ارتباطی مستقیم با امام زمان (عج) محسوب می‌شود.
از منظر عرفان عملی، قرآن همچون یک واسطه مقدس است که انرژی معنوی و نورانیت امام زمان (عج) در آن جاری است. هنگام نگاه کردن به آیات قرآن یا قرائت آن، انسان نوعی حضور قلبی و معنوی را تجربه می‌کند که گویی امام زمان (عج) به صورت نامحسوس در کنار او حاضر است. این حضور معنوی، نوعی تجلی باطنی است که سبب آرامش دل، افزایش معرفت و رفع حس غربت می‌شود.
بنابراین ارتباط با امام زمان (عج) از طریق قرآن، فقط یک ارتباط ذهنی نیست بلکه یک تجربه عمیق روحانی و قلبی است که توسط نگاه و توجه مخلصانه به قرآن محقق می‌شود. این تجربه، به عنوان «حضور معنوی» شناخته می‌شود که از طریق آن مؤمنان می‌توانند احساس نزدیکی و همدلی با امام عصر (عج) داشته باشند، با وجود اینکه امکان دیدار مادی وجود ندارد.
در این بستر، نقش خانه کعبه به عنوان یک «مظهر» و «محل تجلی» چگونه قابل درک است؟ آیا این نقش منحصر به قرآن است یا کعبه هم به نوعی واسطه حضور امام زمان (عج) است؟
این سؤال بسیار مهمی است و باید با دقت پاسخ داده شود. نقش خانه کعبه به عنوان مظهر، علاوه بر قرآن، دارای اهمیت خاصی است که از جهت مکانی و معنوی برجسته است. کعبه به عنوان قبله مسلمانان و مرکزی‌ترین نقطه جهان اسلام، نماد وحدت امت و محور اتصال زمین به آسمان است. این مکان مقدس، محل تجمع قلب‌ها و آمال مؤمنان است.
از منظر عرفان و کلام شیعی، امام زمان (عج) به عنوان حجت خدا و منجی عالم، محور اصلی جریان هدایت و واسطه فیض الهی است. کعبه به عنوان محلی که انسان‌ها به سوی آن رو می‌آورند، نمادی است از محوریت حضور امام در زندگی مؤمنان. پس نگاه کردن به کعبه برای مؤمن فراتر از دیدن یک ساختمان است، یعنی دیدن نقطه‌ای که تجلی نورانیت امام زمان (عج) و جایگاه ویژه او در جهان هستی است.
در واقع کعبه به همراه قرآن، دو مظهر اصلی حضور امام زمان (عج) در عالم ماده هستند، یکی به صورت کلامی و معنوی (قرآن) و دیگری به صورت مکانی و تجمعی (کعبه). در نتیجه هر دو وسیله‌ای برای تمرکز توجه قلبی و عاطفی بر امام زمان (عج) هستند که در آن تجلی نورانیت و ولایت ایشان جریان دارد. این نقش منحصر به قرآن نیست و کعبه هم به عنوان مرکز معنوی امت، از این حیث اهمیت ویژه دارد.
راهکارهای عملی تقویت پیوند معنوی با امام
با توجه به اهمیت نگاه به قرآن و کعبه در ارتباط با امام زمان (عج)، چه توصیه‌هایی برای مؤمنان دارید تا این نگاه و ارتباط معنوی را به بهترین نحو تجربه کنند؟
این نکته بسیار اساسی است که ارتباط معنوی با امام زمان (عج) باید از طریق تمرین‌های مستمر و روحی شکل بگیرد. اولاً خوب است که مؤمنان به صورت منظم به قرائت قرآن بپردازند و در این قرائت، توجه ویژه‌ای به مفاهیم عمیق و مضامین نورانی داشته باشند. باید سعی کنند قرائتشان همراه با تدبر و تأمل باشد تا ارتباط قلبی و روحی برقرار شود.
ثانیاً نگاه به کعبه، حتی به صورت تصویری، باید با نیتی خالص و تمرکز قلبی انجام شود. این نگاه باید فراتر از ظاهر فیزیکی باشد و به معنای توجه به معنای عمیق حضور امام زمان (عج) و تجلی نور ولایت در آن باشد. اگر امکان سفر به مکه فراهم نیست، دیدن تصاویر یا استفاده از فضای معنوی آن هم می‌تواند در تقویت این ارتباط مؤثر باشد.
ثالثاً، توجه به دعاها و زیارات خاصی که ارتباط با امام زمان (عج) را تقویت می‌کنند، بسیار مهم است. این دعاها همراه با نگاه به قرآن و کعبه، نوعی پل معنوی بین مؤمن و امام زمان ایجاد می‌کنند که حس غربت را کاهش داده و امید به ظهور را تقویت می‌کند.
در نهایت ارتباط با امام زمان (عج) یک مسیر معنوی مستمر و عمیق است که از طریق نگاه، تدبر و دعا محقق می‌شود و می‌تواند منبع آرامش، هدایت و معنویت برای مؤمنان باشد.
آموزه‌های معنوی آیت‌الله بهجت (ره) در زندگی معاصر
در پایان، چگونه می‌توان این آموزه‌ها را در جامعه امروز که اغلب دغدغه‌های مادی بر زندگی سایه افکنده، کاربردی کرد تا مردم بیشتر به این ارتباط معنوی توجه کنند؟
این پرسش بسیار به جاست و نشان‌دهنده دغدغه شما برای نقش دین و معنویت در زندگی معاصر است. در جهان امروز که مشکلات مادی، شتاب زندگی و دغدغه‌های روزمره بر ذهن و دل انسان‌ها سایه انداخته، ترویج این آموزه‌ها نیازمند راهبردهای فرهنگی و آموزشی است. در درجه اول باید از طریق رسانه‌ها، آموزش‌های دینی و نهادهای فرهنگی، اهمیت نگاه به قرآن و خانه کعبه به عنوان پل ارتباطی با امام زمان (عج) برای مردم تبیین شود. این امر به ویژه باید با زبانی ساده، قابل فهم و جذاب ارائه شود تا مخاطبان عادی هم آن را درک کنند.
در وهله دوم ایجاد فضاهای معنوی و فرهنگی در جامعه مانند جلسات تدبر قرآن، مراسم دعا و زیارت مجازی می‌تواند به تجربه این ارتباط معنوی کمک کند. چنین فضاهایی موجب می‌شود افراد به صورت عملی و تجربی این نگاه را تمرین و عمق آن را درک کنند.
در عین حال باید تأکید کرد که این ارتباط معنوی نه یک امر منفصل از زندگی روزمره، بلکه منبع انرژی و آرامش برای مقابله با مشکلات است. وقتی مردم این نکته را بفهمند، خود به خود به سمت تقویت رابطه با امام زمان (عج) و نگاه عمیق‌تر به قرآن و خانه کعبه حرکت خواهند کرد. درواقع پیوند دادن آموزه‌های معنوی با زندگی واقعی و ارائه آن به شکلی قابل دسترس، راهکار کلیدی برای کاربردی کردن این دیدگاه در جامعه امروز است.
منبع:تسنیم
